گلاب گیری کاشان

گلابگیری کاشان مراسمی است که همه ساله از نیمه‌های اردیبهشت تا نیمه‌های خرداد در بخش‌های مختلف کاشان همچون قمصر و نیاسر و برزک و ازوار انجام می‌شود در این مراسم که سالانه بیش از یک میلیون نفر گردشگر به خود جذب می‌کند. از گل‌های سرخی که در این مناطق کاشته شده‌اند، گلاب تهیه می‌شود در ادامه با تور فارسی برای این تور گلاب گیری همزاه باشید .

کاشان در فصل بهار به خصوص در ماه اردیبهشت به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری در ایران به شمار می رود؛ علت آن هم برگزاری مراسم گلاب گیری است، این جشنواره خوش آب و رنگ از ۱۵ اردیبهشت آغاز می شود و تا ۲۵ اردیبهشت ماه نیز ادامه دارد، علاوه بر آئین گلاب گیری، می‌توانید در روز ۱۸ اردیبهشت شاهد مراسم عطر افشانی امامزاده «سلطان علی محمد» در کاشان هم باشید. یکی از مهمترین مراکزی که مراسم گلاب گیری در آن انجام می شود قمصر است که در ۳۰ کیلومتری کاشان قرار دارد.

در ماه اردیبهشت، گل های محمدی ایرانی که از خانواده ی Rosaceus هستند، به نهایت رشد می رسند و آماده چیده هستند تا برای گلاب گیری آماده گردند. اگر خرداد به کاشان بروید، تنها غنچه‌های ریزی که در اردیبهشت روی شاخه‌ها بودند باقی مانده‌اند. گل‌های مراسم، به صورت دست جمعی و در صبح زود چیده می‌شوند. در این مراسم افراد برگزارکننده صبح زود، مراسم گل چیندن دارند و سپس گرفتن گلاب را به راه می اندازند. این آئین فرصتی را برایتان فراهم می‌کند تا فرایند گلاب گیری را فرا بگیرید و بهترین و تازه ‌ترین گلاب و دیگر عرقیجاتی که در کنار گلاب گیری تولید می‌شود، خریداری کنید. در اکثر خانه‌های روستایی قمصر، باغ گل محمدی، حتی کوچک و دیگ‌های مخصوص برای گلاب گیری وجود دارد

 

قدمت مراسم گلاب گیری در کاشان

با توجه به مدارکی که در مورد گلاب گیری در کتب تاریخی وجود دارد، تخسنین افرادی که به فکر اختراع دستگاهی به منظور تقطیر مایعات و گرفتن اسانس مایعات افتادند ایرانیان بوده اند. حکمای قدیم یونان از صنعت گلاب گیری و تقطیر مایعات اطلاعی نداشتند و تنها از عصاره مایع گل برگ های سرخ و جوشانده آن در روغن استفاده می نمودند و سهم زیادی از علوم شیمیایی که امروز وجود دارد وابسته به تقطیر است به همین جهت ایرانیان سهم بزرگی در راه پیشرفت این علم داشته اند و جابربن الحیان صوفی را به حق پدر شیمی در این زمینه می تواند لقب داد. در زمان های گذشته از تقطیر آبی که از گل برگهای گل محمدی به دست می آمد جهت مقوی دماغ و دهانه معده، و همچنین جها معالعه درد هایی که در معده و روده به وجود می آمد استفاده می کردند که البته هنوز هم از آن برای همین دلایل استفاده می شود.

مراسم سنتی ساز و دهل در گلاب گیری کاشان

این مراسم در زمان های گذشته بر اساس آداب و رسوم خاصی برگزار می شده و زمانی که گل های باغ را جمع آوری می کردند با الاغ و ساز و دهل به کارگاه گلاب گیری می بردند. البته در برخی نقاط کاشان هنوز هم بر طبق آئین‌های قبلی با شتر کل گل‌های نیاسر را جمع آوری می‌شود و طبق رسم ۱۴۰ سال گذشته، گلاب گرفته می‌شود.

 

بهترین گلاب گیری کاشان در کدام منطقه است؟

مرغوب‌ترین گلاب کاشان مربوط به روستای وادقان و ون است که در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان، در مرز استان‌های قم ، اصفهان و مرکزی قرار دارند. علاوه بر گلاب سایر عرقیجات و کتیرای مرغوبی نیز در این روستاها بدست می‎آید.

 

گلاب گیری در قمصر

قمصر در فاصله ۳۰ کیلومتری از جنوب کاشان قرار دارد. در شهر که پر از باغ گل است، امکان دیدن مراسم گلابگیری کاشان برای گردشگران مهیاست، مردم قمصر، مردمی مهماندوست و خونگرم و با حوصله هستند و به گونه‌ای فرایند تهیه گلاب را توضیح می‌دهند که گویی از تکرار این توضیحات خودشان لذت بیشتری می‎برند تا مخاطب.

غیر از دیدن مراسم گلابگیری و طبیعت زیبای قمصر بازدید از امامزاده پیر داوود که بنایی متعلق به دوره آل بویه است و گنبد مخروطی و فیروزه‌ای رنگ جالبی دارد خالی از لطف نیست. هرچند که نام گلاب بیشتر با قمصر گره خورده ولی در سایر شهرهای کاشان مثل نیاسر و روستاهایی همچون ون، سده و وداقان نیز گلابگیری انجام می‌شود. به خصوص در وادقان و ون در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان، جایی که باغ‌ های زیادی دارد و گلاب غلیظتری نیز به دست می‌آید.

 

گلابگیری در نیاسر

نیاسر که به کهن باغشهر ایران معروف است، در ۳۰ کیلومتری غربی کاشان واقع شده و جدا از مراسم تماشایی گلابگیری، آبشار نیاسر، بنای چهارطاقی روی تپه های غرب نیاسر و آتشکده نیاسر از جمله جاهای دیدنی‌اش هستند. جایی که مختص کاشان است و نه هیج کجای دیگر دنیا.

وسایل مورد نیاز گلاب‌گیری

 

دیگ

از وسایل ضروری گلاب‌گیری است که از جنس مس یا آلومینیوم است. دیگ‌ها در اندازه‌های مختلف از جمله ۳۰، ۴۰ و ۵۰ کیلویی هستند. یعنی یک دیگ ۳۰ کیلویی ظرفیت ۳۰ کیلو گل دارد. این دیگ‌ها ساخت مسگرهای کاشان هستند. به طور معمول، هر گلاب گیر ۲ تا ۶ دیگ بزرگ در اختیار دارد. دیگ‌ها را در گوشه‌ای از حیاط منزل یا در کارگاهی که در حاشیه کوچه و خیابان بر پا شده، بر روی اجاق‌های گلی نصب می‌کنند.

 

پارچ یا قرابه

ظرف مسی استوانه‌ای با دهانه تنگ است که در پی عمل تقطیر، گلاب در آن ریخته می‌شود. این قرابه‌ها را نیز مسگران کاشان می‌ساختند که اکنون در صورت تقاضا آن‌ها را می‌سازند. نحوه استفاده از پارچ بدین صورت است که، در مقابل دیگ‌هایی که بر روی اجاق نهاده شده، چاله‌ای دراز و باریک حفر می‌کنند و در مقابل هر دیگ یکی از قرابه‌ها را در چاله می‌گذارند.

طوری که دهانه پارچ بالاتر از سطح زمین قرار گیرد. هنگام گلاب‌گیری چاله را از آب پر می‌کنند و برای آنکه آب چال بر اثر بخاری که وارد قرابه می‌شود گرم نشود، آب را در چاله به جریان می‌اندازند. چون اگر آب گرم شود عمل تقطیر انجام نمی‌گیرد. به همین علت اجاق و دیگ‌ها را اغلب در کنار جوی‌های آب و یا در مسیر آب رونده نصب می‌کنند و برخی از افراد که از آب رونده و یا جوی آب به دور هستند آب چاله را به وسیله آب لوله به جریان می‌اندازند.

وقتی چاله از آب پر شود، قرابه‌ها در عمق چاله ثابت نمی‌مانند. برای نگه داشتن قرابه، دو میله آهنی را در دوطرف دهانه قرابه به حلقه فلزی که در طرفین چال کوبیده شده، فرو می‌کنند. این دو میله مانع بالا آمدن قرابه از آب می‌شود. در گذشته به جای این میله‌ها از تخته‌های چوبی یا نردبان استفاده می‌کرده‌اند. بدین صورت که دهانه پارچ را از بین دو تخته یا پلکان نردبان قرار داده با چند تخته سنگ تخته یا نردبان را ثابت می‌کردند. در گذشته از پارچ‌های کوچک‌تر با ظرفیت تقریبی ۹ لیتر استفاده می‌کردند که اصطلاحا پارچ عطری می‌گفته‌اند. پارچ‌های امروزی ۳۰ تا۴۰ لیتر ظرفیت دارد.

 

نی

یک جفت لوله آلومینیومی است که، به طور موازی در فاصله ۵ سانتی‌متری توسط چند دستک در کنار هم قرار می‌گیرند. این جفت لوله از وسط در قالب یک زاویه ۴۵ درجه تا خورده است.

طوری که یک طرف آن به صورت مورب از دیگ به سمت بالا جهت می‌یابد و در طرف دیگر از بالا به طور عمود به دهانه پارچ وصل می‌شود. علت اینکه نی‌ها را به این صورت ساخته‌اند، این است که مسیر حرکت بخار از دیگ به قرابه طولانی شود تا بخار زودتر سرد شود و همچنین موقعی که دیگ می‌جوشد تقریبا تا یک متری آب در نی بالا می‌آید که چون به صورت مورب به بالا جهت دارد، آب بیش از این نمی‌تواند از نی بالا برود.

در گذشته، جنس نی از چوب خیزران که در اراضی نی‌زار حواشی جوی و برکه‌های آب می‌روید، بوده است. خمیدگی و به تعبیری زاویه ۴۵ درجه نی قدیمی، مشابه نی آلومینیومی امروزی است با این تفاوت که درزهای اتصال خمیدگی را با پارچه‌ای آغشته به خمیر گندم می‌گرفتند تا بخار از درزها خارج نشود.

 

درپوش دیگ

ظرف مسی گود داری با تسمه تنگ و دهانه گشادی است، که با آن در دیگ را می‌بندند. این درپوش به وسیله پیچ و مهره بر روی دهانه دیگ محکم می‌شود. برای این کار ، درپوش را روی دهانه می‌گذارند و محور آهنی ضخیمی که دو انتهای آن قلاب مانند و در وسط آن میله‌ای در قالب پیچ و مهره پایین و بالا می‌رود، روی آن می‌گذارند و به دو سر محور زنجیری می‌اندازند که سر دیگر این زنجیرها به طرفین حلقه آهنی که در زیر لبه دهانه دیگ نصب شده، وصل هستند.

پیچ یا میله محور را می‌چرخانند. در نتیجه سر پیچ که تخت و صاف است روی درپوش فشار می‌آورد و بر اثر کشش زنجیر طرفین، درپوش کاملا جفت و بسته می‌شود. معدود از افراد برای بستن در دیگ چند تخته سنگ سنگین را روی درپوش می‌گذارند که در گذشته عموما از این طریق استفاده می‌کرده‌اند.

در گذشته، جنس درپوش از سفال شبیه به تقار بوده که آن را روی دهانه قرار داده، دور تا دور آن را با خمیر محکم می‌کردند، تا بخار از ریخته‌های آن خارج نشود. به هر حال رابط بین دیگ و قرابه، نی است که انتهای قسمت مورب آن به دو سوراخ روی بدنه درپوش وصل می‌شود و انتهای قسمت عمودی آن از میان گلوله‌ای از پارچه به نام گووه Gove که دهانه قرابه با آن بسته می‌شود، به داخل قرابه راه می‌یابد.

در یک دیگ ۳۰ کیلویی، ۳۰ کیلو گل و ۴۰ کیلو آب می‌ریزند و به ترتیبی که گفته شد، در آن را می‌بندند و اجاق زیر آن را روشن می‌کنند. از این مقدار گل یک قرابه گلاب در طول ۴ ساعت حاصل می‌شود.

 

شیشه

بهترین وسیله نگهداری گلاب، ظروف شیشه‌ای است. شیشه‌ها در اندازه‌های مختلف بوده که ظرفیت آن‌ها از ۲۰۰ گرم تا ۳ کیلوگرم متفاوت بوده است. شیشه کپ، کتابی، نیزه‌ای یا فوتی از این جمله‌اند. ناگفته نماند که قمصر به لحاظ این که مرکز اصلی گلاب‌گیری بوده، دارای کارخانه شیشه‌سازی بوده است.