قبرستان تخت فولاد اصفهان

 از جایی که مزاری منسوب شده به یوشع نبی در گورستان تخت فولاد در تکیه لسان الارض واقع شده است، گفته شده که قدمت این تخت فولاد به دوران قبل از اسلام میرسد. تا چند دهه اخیر حصاری دیوار گونه به دور تخت فولاد کشیده بوده که طبق پژوهش های انجام شده به شیوه دیلمی ساخته شده بود.

در قرون ۷ تا ۱۰ هجری قمری این مکان برای عبادت و ریاضت بوده که در نتیجه آن عارفانی همچون بابارکن الدین  و بابافولاد رشد می کنند. در حال حاضر آرامگاه بابارکن الدین در مکانیست که در گذشته عبادتگاه او بوده است.

تا عصر حکومت صفویان مردم عادت داشتند که اموات خود را در محله خودشان دفن نمایند و از این رو تا آن زمان نمی توان تخت فولاد را قبرستان کلی شهر نام برد. دقیقا در دوره صفویان بود که به دلیل گسترش شهر تکیه های زیادی در تخت فولاد به وجود آمد و به بزرگترین گورستان اصفهان تبدیل شد.

دوره رونق تخت فولاد به زمان حکومت شاه عباس دوم برمی گردد، آنچنانکه در آن مهمانسرا، تکیه ها  و باغ هایی به وجود آمد. از کارهای جالب شاه عباس دوم، ایجاد دو یخچال بزرگ برای آب خنک دادن به زیارت کنندگان است. با پایان صفویه و حمله افغان ها تخت فولاد تا حد بسیار زیادی آسیب دید و پس از آن تنها در دوره هایی از حکومت قاجاریان باز هم به آن رسیدگی گردید.

در این محدوده یک مسجد و آب انبار به نام رکن الملک قرار دارد که به همت سلیمان خان رکن الملک نایب الحکومه اصفهان در زمان حاکمیت ظل السلطان (که در این دوره بناهای بسیاری آسیب دیدند) ساخته شده است.

در عصر حاضر خیابان فیض احداث گردید و باغ های کنار آن زمین کشاورزی شدند و نکته اینجا میباشد که  به علت زیاد شدن جمعیت اصفهان  و گسترش شهر نشینی، از حوالی سال ۱۳۳۵ به بعد زمین های کشاورزی و هر آنچه از باغ های دوره صفویه مانده بود خراب و به جای آن محله های مسکونی به وجود آمدند.

آنچه که پس از آن اتفاق افتاد ایجاد مقبره های شخصی تا سال ۱۳۶۳ هجری شمسی میباشد، ولی از آن پس دیگر اجازه دفن اموات در این بخش را نمیدهند و در نتیجه در سال ۱۳۷۳ هجری شمسی تخت فولاد به عنوان یک اثر ملی ثبت شد.

مطلب هدیه تورفارسی: حقوق زن در عقد موقت

قدمت قبرستان تخت فولاد

تخت فولاد نام قبرستان قدیمی شهر اصفهان میباشد که با عناوین لسان‌الارض و بابا رکن‌الدین نیز شناخته می‌شود. قدمت این قبرستان از قرن چهارم هجری تاکنون میباشد. البته زمان پیدایش تخت فولاد چندان روشن نمیباشد؛ اما طبق آثار موجود در قبرستان به نظر می‌رسد قدمت آن به دوران قبل از اسلام بر‌گردد. این قبرستان با مساحت تقریبی ۷۵ هکتار در حاشیه جنوبی رودخانه زاینده‌ رود اصفهان و در انتهای یکی از محورهای تاریخی شمالی_جنوبی شهر واقع شده میباشد. تخت فولاد به دلیل وسعت، کثرت مشاهیر مدفون در آن و وجود ابنیه ارزشمند تاریخی، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ایران به حساب می آید و در شمار مکان‌ های دیدنی اصفهان قرار گرفته است.

قبرستان تخت فولاد به‌ صورت یک‌جا و اجزای آن به‌صورت جداگانه در فهرست آثار ملی ایران ثبت است. در میان هر یک از قطعه‌های تخته فولاد آرامگاه یک یا چند تن از مشاهیر نامدار قرار گرفته و آن قطعه به‌ عنوان تکیه و به نام آن فرد نامیده شده. از مهم‌ترین مکان‌های این قبرستان را می‌توان از تکیه میرفندرسکی، سنگ قبر بابا فولاد حلوایی، آرامگاه بابا رکن‌الدین، تکیه آغاباشی، تکیه بروجردی‌ها، تکیه تویسرکانی‌ها، تکیه خاتون‌آبادی، تکیه جویباره‌ای، تکیه سیدالعراقین، تکیه ریزی‌ها، تکیه شهشهانی، تکیه فیض، تکیه لسان‌الارض، تکیه مادر شاهزاده، تکیه میرزا رفیعا، تکیه واله، تکیه چهارسوقی، تکیه کازرونی، آرامگاه بیدآبادی نام برد.

قبرستان تخت فولاد کجاست؟

قبرستان تخت فولاد از سمت غرب به خیابان مصلی، از بخش جنوب به خیابان سعادت‌آباد، از قسمت شرق به خیابان‌های سجاد و بهار و از جهت شمال به خیابان میر منتهی می‌شود. برای دسترسی به این مکان می‌توانید در ایستگاه اتوبوس تندرو (BRT) سجاد پیاده شوید. همچنین برای دسترسی با خودروی شخصی کافی است خود را به یکی از خیابان‌های فیض، سجاد یا آزادگان برسانید.

تاریخچه قبرستان تخت فولاد

بر اساس روایت شاردن، در دوره دیلمیان یکی از سرداران نظامی به نام «پولاد بازو» در این محل قصر کوچکی داشته‌ و تخته سنگی سکو مانندی را برای نشستن و تماشای رقابت کشتی‌گیران ساخته بود. مورخان نیز تاریخچه‌ این قبرستان را به‌دلیل حضور مقبره‌ یوشع نبی در تکیه‌ لسان‌الارض، به زمان پیش از اسلام نسبت داده اند. با توجه به وجود تعداد محدودی از سنگ قبرهای مربوط به قرون پنجم تا هفتم هجری قمری، اطلاعات بیشتری از این دوران وجود ندارد.

در بعضی از آثار مکتوب و منابعی که در آن‌ها از دوران حکومت فرمانروایان سلجوقی صحبتی میباشد، از تخت‌ فولاد و عمارات باشکوه آن نیز گفته‌اند. در قرون هفتم تا دهم هجری قمری، قبرستان تخت‌ فولاد اصفهان، از مکان‌های مهم برای عبادت و ریاضت عارفان و عالمان بزرگ و مشهوری همچون بابا رکن‌الدین و بابا فولاد به شمار می‌آمد. که ایشان در آن مکان عبادتگاهی مخصوص خویش، تاسیس کرده بودند. در قرن‌های هفت و هشت هجری قمری نیز در تخت فولاد، برخی از عارفان مهم که به «بابا یا عمو» شهرت داشتند، سکنی گزیده و آنجا را محل عبادت خود در نظر گرفته بودند. بابا رکن‌الدین یکی از این زاهدان و علمای دفن شده در این مکان میباشد.

مطلب هدیه تورفارسی: اصول چیدمان اتاق کودک

دوران صفوی

تا پیش از صفویان این مکان محلی برای جمع شدن درویشیان بود و خانقاهی هم در آن احداث کرده بودند که به نام آرامگاه بابا رکن‌الدین میشناسند. در زمان صفویه در کنار این قبرستان کاروانسرایی احداث گردید که آخرین منزلگاه کاروان‌های ورودی از جنوب اصفهان بود. از این کاروان‌سرا همچنان آثاری بازمانده است. در دوران صفویه این قبرستان یک قبرستان اختصاصی بود و تنها افراد بزرگ مملکت در آن به خاک سپرده می‌شدند.

در زمان شاه سلیمان صفوی محدوده قبرستان تخت فولاد به حداکثر وسعت خود رسید، به‌طوری که ۴۰۰ تکیه و خانقاه در آن جای گرفته‌ بودند. از اواخر دوره صفوی، به‌خصوص زمان شاه سلطان حسین، تخریب تکایای تخت فولاد آغاز گردید. ملا محمد باقر مجلسی از علمای بزرگ اواخر عهد شاه سلیمان و اوایل سلطنت شاه سلطان حسین، حکم اخراج اهل تصوف از اصفهان و تخریب تکایای آن‌ها را در تخت فولاد صادر کرد.

این قبرستان پس از این دوره به قبرستان همگانی شهر تبدیل گردید. در عصر قاجار و علی‌رغم توجه ویژه فتحعلی‌ شاه به این محل و ساخت تکیه مادر شاهزاده در آن، همچنان مورد تخریب واقع گردید. اوج این تخریب‌ها در عهد حکومت ظل‌السطان، فرزند ناصرالدین‌شاه، بر اصفهان رخ داد و وی بسیاری از بناهای صفوی تخت فولاد را به عمد تخریب کرد.

دوران پهلوی

در دوران پهلوی اکثر آرامگاه‌های موجود در تخت فولاد به مقابر خصوصی تبدیل شدند. در سال ۱۳۶۳ دفن اموات، به غیر از شهدای جنگ ایران و عراق، در این قبرستان متوقف و به قبرستان جدید شهر به نام باغ رضوان منتقل شد.

تعدادی از راویان در برخی از متون تاریخی، تخت فولاد را در بدو سلطنت قاجاریه، روستایی کوچک معرفی کردند که از باغ‌های چشم‌نواز و دلگشای موجود در عراضی بیرونی شهر اصفهان به شمار می‌آمد. آن‌ها معتقدند که در همان دوران، رکن‌الملک بناها و ساختمان‌های متعددی را احداث کرده است.

معماری قبرستان تخت فولاد

از عناصر معماری وابسته به تخت فولاد مانند مسجدها، کاروان‌سراها، آب‌ انبارها جز تعداد اندکی، چیزی باقی نمانده است. دو مصلی در بخش جنوب‌غربی تخت فولاد وجود داشته  که از آثار دوره صفوی بودند؛ که یکی از آن‌ها در سال ۱۳۰۰ قمری به دستور حاج محمد تقی نقشینه مرمت گردیده بود؛ اما هر دو مصلی در سال‌های اخیر تخریب و به‌جای آن‌ها مصلی بزرگ جدید شهر اصفهان احداث شده است. جز مسجد رکن‌الملک مساجد دیگری نیز در این قبرستان قرار داشته‌اند که در دهه‌های اخیر همگی تخریب شده‌اند، از جمله مسجد تکیه خوانساری از دوره صفوی و مسجد تکیه آقا مجلس از آثار دوره قاجار. همچنین آب‌انبارهای تکیه کازرونی، آقا مجلس، بابا رکن‌الدین، چهارسوقی، و شهشهانی از جمله آب‌ انبارهای ویران شده این مجموعه به حساب می‌آیند.

آثار هنری قبرستان تخت فولاد

تخت فولاد گنجینه‌ای میباشد از آثار مختلف هنری، از جمله معماری، گچ‌بری، کاشی‌کاری، خوش‌نویسی، حجاری، شعر، نگارگری، طراحی و نقاشی از دوره‌های مختلف در اصفهان میباشد. از جمله آثار هنری می‌توان به کاشی کاری بقعه آقا حسین خوانساری، آرامگاه محمد کاظم واله، مدرسه رکن‌الدین و تکایای بابا رکن‌الدین و میرفندرسکی و خوش‌نویسی سنگ مزار واله، شاعر و  خطاط به خط تعلیق خودش، سنگ‌نوشته قبر مادر شاهزاده به خط محمد باقر اصفهانی، کتیبه خط میرعماد حسنی در تکیه میرفندرسکی اشاره نمود. اشعار شعرایی مثل  محمدظلعا اصفهانی، ملا محمدحسین ضیا اصفهانی نیز این مجموعه را با زیبایی خود آراسته‌ کرده اند. از جمله آثار نقاشی قدیمی در این قبرستان تصویری از شیخ بهایی و میرفندرسکی اثر سیدحسین، در حجره آرامگاه سران بختیاری و دو تصویر از رکن‌الملک بر کاشی مجاور آرامگاه وی در مسجد رکن الملک میباشد.

از نمونه‌های کم‌نظیر هنر سنگ‌تراشی در تخت فولاد سنگ قبر آقامحمد بیدآبادی از استاد محمدعلی و سنگ قبر شیخ محمدتقی نجفی اصفهانی، از استاد محمدرضا، پسر استاد محمد علی و سنگ قبر حسینقلی‌ خان ایلخان بختیاری در تکیه میر و کتیبه حجاری شده سردر مسجد مصلی تخت فولاد میباشد. نگارگری، طراحی و نقش‌اندازی قبور بزرگان و دیگر قبور قبرستان که برخی نشان‌دهنده شغل متوفی میباشد؛ و نیز خطوط نوشته شده بر صدها سنگ قبر، از آثار ارزشمند این قبرستان در دوره‌های مختلف است.

مطلب هدیه تورفارسی: مموری کارت