معرفی عمارت عالی قاپو

در میانه ضلع غربی میدان نفش جهان ،عمارت عالی قاپو با معماری کاملا متفاوت هنر خیره کننده ی خود را به نمایش گذاشته است؛ عالی قاپو به معنای درگاه بزرگ است و در زمان های گذشته به نام های “قصر دولتخانه “یا دولتخانه نقش جهان هم نیز یاد می کردند . عمارتی ۶ طبقه که از دوران صفوی باقی مانده است و از مهمترین شاهکارهای معماری اوایل قرن یازدهم هجری به شمار می آید. نامش کاخ عالی قاپو میباشد و در زمان صفویان بزرگترین بنای پایتخت به شمار می رفت و می توان گفت کاخ عالی قاپو در زمان خود اولین آسمان خراش اصفهان محسوب می شده است . در ادامه با معرفی عمارت عالی قاپو در تورفارسی همراه ما باشید.

آنچه که این بنا را به جاذبه ای حیرت آور تبدیل میکند، تنها قدمت تاریخی آن ن بلکه تزئینات چشم نواز آن میباشد که هر چشمی را به خود خیره می کند. گچ بری های هنرمندانه در این بنا در اوج ظرافت انجام گرفته اند و یکی از شاهکارهای هنر ایرانی را به تصویر می کشندنقاشی‌های عمارت عالی قاپو شامل تصاویر زیبا و مینیاتوری از هنر سنتی ایرانی و نگاره‌های مدرن و غربی می‌شود. نقاشی‌های رضا عباسی و سبک شبیه به آن‌ها در طبقه‌های اول، دوم، چهارم و پنجم و نقاشی‌های مدرن در طبقه‌های سوم و ششم قرار دارند. تا همین چند دهه اخیر بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود ۳۶ متر تا کف بازار اصفهان، بلندترین عمارت چند طبقه در شهر به شمار می رفت و قامتش بسیار دیدنی بود.

حالا این اثر با قدی برافراشته در گوشه ای از نقش جهان خودنمایی می کند و ما را به دنیای درون خود می کشاند.

تاریخچه کاخ عالی قاپو

پس از آنکه شاه عباس اول بین سال های ۹۷۳ تا ۹۷۷ خورشیدی پایتخت صفویان را از قزوین به اصفهان منتقل کرد، . به منظور نشان دادن قدرت و شکوه دولت خود دستور به ساخت کاخ عالی قاپو را داد .و جلسات مهم حکومتی ،استقبال ازمهمانان خارجی ومراسمات دولتی در این کاخ برگزار می شده است .  آنچه به عنوان عالی قاپو می شناسیم در واقع ورودی دولتخانه صفوی بود که در ابتدا ساختاری ساده داشت. عالی قاپو نقش دروازه مرکزی و مدخل قصرهایی را داشت که در دوران صفویه در محدوده میدان نقش جهان ساخته شدند و گسترش یافتند. این دروازه، میدان نقش جهان را به مجموعه دولتخانه و عمارت رکیب خانه، جبه خانه، تالار تیموری، تالار طویله، تالار سرپوشیده، کاخ چهلستون و … مرتبط می کرد.

از تاریخ آغاز و پایان ساخت عالی قاپو اطلاعاتی در دست نیست؛ تنها شواهدی وجود دارد که نشان می دهد احتمالا این بنا همزمان با بنای مقابل آن، یعنی مسجد شیخ لطف الله ساخته شده است. بر اساس قراین حال حاضر، در زمان ساخت مسجد امام در میدان نقش جهان، این دو بنا کامل شدند.

برخی از تاریخ شناسان بر این باورند که شالوده عمارت عالی قاپو به زمان تیموریان بر می گردد و شاه عباس آن را به شکل امروزی در آورده است. کاوش های باستان شناسی هیئت ایتالیایی سازمان ایزمئو (تحت نظارت یونسکو) در دوره پهلوی حاکی از آن است که بنای عالی قاپو مربوط به دوران صفویه میباشد و حتی نمی توان تصور کرد که قسمتی از آن به قبل از این دوره یعنی دوره تیموری تعلق داشته باشد. دیوارهای خشت خام موجود در بعضی از قسمت های بنا به ویژه در ضلع جنوب غربی ساختمان، نشانه های دوره صفوی را دارند و از بقایای دیوار و یا حصار اولیه دور میدان میباشند. به عبارتی تحقیقات نشان داده که عمارت عالی قاپو همچون عضوی از طرح میدان به خواسته شاه عباس اول ساخته شده است.

مراحل ساخت عمارت عالی قاپو

این کاخ طی ۵ مرحله معماری و بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال در زمان جانشینان شاه عباس اول به خصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان تکمیل گردید و گسترش یافت. حتی به استناد کتیبه ای به خط نستعلیق، در زمان شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم افزایش یافته یا مرمت شده اند.

مطلب هدیه تورفارسی: قیمت لاستیک roadcruza

ساخت یک ورودی

عمارت عالی قاپو تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخ های سلطنتی احداث شد و همزمان با عملیات ساخت مجموعه کاخ ها، شکل گرفت. کاخ ها در آن زمان ساختمان هایی وجود داشتند که در میان باغ های سرسبزِ محصور، قرار داشتند و فقط شاه و درباریان به منظور انجام امور تشریفاتی، اداری، قضایی و باریابی از آنها استفاده می کردند. این ساختمان ها فضایی برای زندگی شاه، دستگاه مطبخ، اصطبل شاهی، محل نگهبانان، درمانگاه سلطنتی و … نیز داشتند. چنین مجموعه عظیمی نیاز به یک ورودی متناسب داشت که هم شان این ساختمان ها حفظ شود و هم در چارچوب شهر جدیدی که برای پایتختی انتخاب شده بود، باشد.

ساختمان اولیه عالی قاپو یک مکعب مستطیل بزرگ بود که ابعادی در حدود ۲۰ در ۱۹ و ارتفاع ۱۳ متر داشت و از داخل دو طبقه بود. تا ارتفاع ۶.۵ متری هیچ پنجره ای به بیرون دیده نمی شد و همین امر حالتی متفاوت به ساختمان می داد. در این زمان ساختمان بازار تنها یک طبقه بود و ارتفاع آن به ۶.۴ متر می رسید. مغازه ها در انتهای هر دهانه شکل گرفته بودند و قسمت جلو به طرف میدان باز بود. این قسمت از اندازه فعلی کوچکتر بود تا به عنوان رواق برای عرضه اشیای تجاری مورد استفاده قرار گیرد.

گسترش بنا

گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و لزوم با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی، همگی باعث شدند تا عمارت عالی قاپو گسترش یابد و طبقاتی به آن اضافه گردد. طاق نماهای اولیه به داخل میدان گسترش یافتند و یک طبقه به آن اضافه شد. با این تغییرات در طبقه بالایی یک ردیف ایوان به طرف میدان ایجاد شد که شکل ساختمان را تغییر داد. طاق نمای اطراف میدان دو طبقه شد و طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم در این مرحله ساخته شدند.

در این مرحله، بنا از یک ورودی ساده به یک بنای تشریفاتی تغییر پیدا کرد که دید به میدان داشت؛ مکانی که در آن از مهمانان شاه پذیرایی می کردند و به تماشای رژه سربازان و مسابقات اجرا شده در میدان مشغول می شدند.

ساخت سالن موسیقی

اضافه شدن بخش های جدید در این مرحله باز هم صورت گرفت تا کاخ بتواند اقامتی کوتاه مدت را برای مهمانان دربار فراهم کند. آخرین طبقه معروف به سالن موسیقی به بنا اضافه گردید .از برجسته‌ترین بخش‌های معماری در کاخ عالی قاپو می‌توان به معماری تالار موسیقی در طبقه ششم اشاره کرد.در دیوارهای این تالار تصاویر زیبایی از جام‌ و ساز بر دیوارها حک شده‌اند و ،وجود حفره‌های ظریف، باعث انعکاس صدای موسیقی در ساختمان می‌شده است. در واقع معماری این اتاق را به  شکلی است که صدای موسیقی  از این تالار در فضای کاخ بپیچد.  امروزه نیز این بخش از کاخ عالی قاپو از زیباترین بخش‌های این ساختمان به شمار می‌رود. فرد ریچاردز، نقاش معروف اروپایی، درباره تزیینات گچبری این اتاق می‌نویسد:

این تورفتگی‌ها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصی کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند

افزودن ایوان

جهت افزایش طول کاخ، یک پیش آمدگی در شرق بنا ایجاد گردید که ایوانی به سمت میدان بود. البته ایوان یا غرفه شاهی با ایجاد اولین طبقه الحاقی ایجاد شده بود؛ اما با گذشت زمان و افزایش کاربرد نمایشی میدان، دیگر کافی به نظر نمی رسید. آن میدان که تنها میزبان چادرهای بازرگانان بود حالا به عنوان میدان مشق سربازان نیز استفاده می شد و غرفه ای که در مراحل قبل با ایوان و سالن پذیرایی طبقه سوم ایجاد شده بود نمی توانست محل خوبی برای تماشای این نمایش ها باشد.

این غرفه برای تماشای صف آرایی سربازان و بازی چوگان خیلی عقب بود و دید مناسبی نداشت. پس تصمیم بر ایجاد حجمی دیگر در مقابل بنا گرفتند که از راسته بازار حدود ۷ متر جلوتر باشد. در این مرحله بر وسعت ورودی بنا نیز اضافه شد تا به هنگام جشن ها، میزبانی شایسته ای از میهمانان و سفیران و شخصیت های عالی رتبه به عمل آورن

تغییرات نهایی

۱۸ ستون به ایوان اضافه گردید و سقفی چوبی را روی آنها استوار کردند. راه پله‌های شاهی نیز ساخته شدند تا راه ارتباطی به این قسمت باشند.این قسمت از کاخ در زمان خودش آیینه کاری شده بوده است و سقف ایوان،را نقوش برجسته چوبی پوشانده است . ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان نیز در این مرحله شکل گرفت. در ساخت این حوض از سنگ و مس استفاده شده است و فواره هایی در آن وجود دارد که گفته می شود از شگفتی های مهندسی شیخ بهایی در این قسمت از کاخ عالی قاپو است .حوض مسی ایوان بالا در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده است .

عالی قاپو پس از صفویان

در دوره های بعد از صفویان کاخ عالی قاپو به فراموشی سپرده شد و صدمات زیادی دید. در دوران قاجاریه این بنا برای چند سال نقش محل کار و سکونت ظل السلطان (حاکم اصفهان) را داشت و او تغییراتی را در ساختمان به وجود آورد. کتیبه های جبهه شرقی بنا و الواح خط نگاشته سردر ورودی نشان دهنده همین تغییرات میباشند که در قالب شعر به تعمیرات سال ۱۲۷۴ اشاره می کنند.

حمله و استیلای افغان ها و جنگ های مختلف و انتقال پایتخت از اصفهان و بی توجهی حکام بعد از صفویه همه و همه سبب شدند زخم هایی بر تن این عمارت نقش ببندد. این سازه همه این دردها را تاب آورد و هنوز زیبایی های تزئینات و نقاشی های دوران صفویه را می توان در آن دید. جالب آنکه قسمت بزرگی از  تزئینات به صورت اصلی خود باقی مانده اند و هیچ تغییر و دخل و تصرفی در آنها صورت نگرفته است.

آخرین بازسازی عمارت عالی قاپو

در سال ۱۳۸۴ داربست هایی در پیرامون نمای ساختمان عالی قاپو قد علم کردند که از یک بازسازی اساسی حکایت میکردند. این بازسازی حدود ۲ سال به طول انجامید و اقدامات متنوعی در ساختمان صورت گرفت که از میان آنها می توان به نصب نرده های چوبی ایوان ستوندار پس از یک قرن اشاره کرد.

مطلب هدیه تورفارسی: فیلم سینمایی تدفین